کرونا و اقبال خانوادهها به هوم اِسکول یا مدرسه در خانه
homeschooling چیست ؟ ویروس کرونا مهمان ناخوانده‌ای است که با همه‌گیر شدن آن در جهان در ماه‌های ابتدایی سال 2020، بسیاری از مناسبات و قواعد اجتماعی، اقتصادی و سیاسی تحت تأثیر قرار گرفته است . اکنون عباراتی چون «قبل از کرونا» و «بعد از کرونا» به یک عبارت پرکاربرد در گفتگوها تبدیل شده است. یکی از مسایلی که با شیوع این بیماری تحت تأثیر زیادی قرار گرفته ، مسایل آموزشی خصوصاً در دانش‌آموزان است و تنها راهکار ارائه شده مدرسه در خانه یا همان homeschooling است. سوال رایجی که این روز‌ها همه با آن مواجه هستند این است که homeschooling چیست ، در ادامه به صورت مفصل و از تمام جوانب مدرسه در خانه مورد بررسی قرار گرفته است.
اکنون خانوادهها و نظام آموزشی با چالشی جدید مواجه شده‌اند و لازم است تا بسیاری از ذهنیات شکل گرفته ، قواعد از پیش نوشته شده و روش‌های مرسوم آموزشی و تربیتی خود را با در نظر گرفتن این پدیده، تغییر داده و به معنای واقعی کلمه به روز رسانی کنند.
این کار به صورتی محدود و به طور آزمایشی در ماه‌های آخر سال تحصیلی قبل انجام شد و در برخی مدارس با موفقیت‌هایی همراه بود اما اکنون سؤال آشنا در ذهن والدین و متولیان آموزشی این است که با وجود آینده غیر قابل پیش‌بینی بیماری کرونا و نگرانی‌های موجود، مدرسه رفتن و درس خواندن دانش‌آموزان به چه صورت خواهد بود؟ در مواجهه با این سؤال برخی خانوادهها که تعداد آن‌ها رو به افزایش است ، به مدرسه در خانه یا هوم اسکول، خصوصاً در مقطع ابتدایی، می اندیشند .[/vc_column_text]
«هوم اسکول/مدرسه در خانه» یا homeschooling چیست ؟
مدرسه در خانه یا مدرسه خانگی یک دوره کوتاه مدت یا بلند مدت است که در آن پدر و مادر یا قیم قانونی کودکان، مسئولیت آموزش فرزند را خود بر عهده گرفته و مدیریت می‌نمایند.
در این روش، اولیا با تمرکز بر محیط خانه به جای مدرسه، به کودکان خود خواندن، نوشتن و حساب کردن یاد می‌دهند و آموزش‌ها را به سمت منافع و علایق کودکان هدایت می‌کنند. هر چند در این روش، آموزش‌ها می‌تواند در محیط‌های دیگری چون طبیعت، اجتماع، مکان‌های با پتانسیل آموزشی مانند موزه‌ها، پارک‌های علمی و فناوری، کتابخانه‌های عمومی و … و حتی با کمک معلمین خصوصی و افراد دیگر صورت گیرد اما «خانه» و «خانواده»، در تقابل با محیط‌های رسمی آموزشی مانند مدرسه، به عنوان محور، برنامه‌ریز و مجری اصلی شناخته می‌شوند.
مدرسه در خانه شکل بومی و سنتی آموزش در همه کشورها قبل از شکل‌گیری نظام‌های رسمی آموزشی بوده است. این روش برای برخی خانوادهها مثلا‍ً خانواده‌هایی که در مناطق روستایی دورافتاده زندگی می‌کنند، خانواده‌هایی که به سفرهای خارج از کشور می‌روند یا آن‌هایی که دائم در حال سفر هستند، فرزندان دارای شرایط خاص مانند تیزهوشی یا کم هوشی، معلولیت و … و موارد خاص بازماندگی از تحصیل یا ترک تحصیل می‌تواند گزینه مناسبی باشد.
در کشورهایی مانند آمریکا، استرالیا و برخی کشورهای اروپایی مانند انگلستان، فرانسه، ایتالیا، پرتقال، سوئد و … آموزش فرزندان در خانه قانونی شده و حتی در برخی موارد حمایت‌هایی نیز از آن صورت می‌گیرد. در برخی کشورها مانند آلمان این کار غیر قانونی است.
دلایل گرایش به homeschooling چیست ؟
دلایل گرایش خانوادهها به نظام مدرسه در خانه شامل دو دسته پداگوژیک و ایدئولوژیک می‌شود. در دسته پداگوژیک که به ماهیت نهادی نظام آموزشی برمی‌گردد، اغلب خانوادهها از ناکارآمدی نظام آموزش و پرورش شکایت دارند و از عواملی مانند عدم قدرت انتخاب برنامه درسی، وجود نمره‌گرایی، عمیق نبودن یادگیری، متناسب نبودن مفاد آموزشی و سرعت آموزش با شرایط یادگیرنده، وجود رقابت بین دانش‌آموزان و یا ناسالم بودن رقابت، اهمیت دادن به انگیزه‌های بیرونی مانند تشویق و تنبیه و … ناخشنود هستند.
در دسته ایدئولوژیک، خانوادهها به دلایل ارزشی و تربیتی از قبیل اعتقادات خاص سیاسی، مذهبی، اجتماعی و … روش مدرسه در خانه را انتخاب می‌کنند.
در ایران پیش از تأسیس مدارس جدید، نهادهای آموزش و پرورش غیر رسمی مانند هیئت‌های مذهبی، مکتب خانه‌ها، کانون‌های فرهنگی و هنری و آموزش‌های خانگی نوعی تحصیل رایج به شمار می‌آمد. اما امروزه به دلیل وجود نظام آموزشی متمرکز و قوانین تحصیل اجباری، وضعیت آموزش های خانگی در هاله‌ای از ابهام قرار دارد. در ایران با وجود معایب متعدد نظام آموزشی، استفاده از این روش هنوز به رسمیت شناخته نشده است و ساز و کارهای قانونی آن مشخص نیست اما با این وجود خانواده‌هایی هستند که این روش را برای تحصیل فرزند خود برگزیده‌اند.
در شرایط کنونی عوامل گرایش خانواده ها به homeschooling چیست ؟
در ظاهر شاید به نظر برسد امروزه اولین عاملی که باعث شده خانوادهها به محیطی جز محیط مدرسه و جمع‌های بزرگ برای آموزش فرزندان خود بیندیشند، تأکید بر محدود کردن روابط اجتماعی افراد برای پیشگیری از مبتلا شدن به کرونا است.
البته مدارس راه‌حل‌های گوناگونی برای کاهش این دغدغه اولیا یافته‌اند. تدابیری چون بهره‌گیری از آموزش مجازی، کاهش ساعات حضور دانش‌آموزان در مدرسه، تقسیم بندی دانش‌آموزان برای حضور در کلاس به منظور کاهش تراکم، تهیه جزوات و سؤالات درسی و … نمونه‌هایی از این تدابیر هستند. سؤال اینجاست که با وجود همه این تدابیر، چرا خانواده‌های بیشتری به فکر تشکیل «مدرسه در خانه» افتاده اند؟
با صرف نظر از خانواده‌هایی که قبل از ایجاد شرایط کنونی و با دلایل پداگوژیک و ایدئولوژیک ذکر شده، روش آموزش در خانه را برای تحصیل فرزند خود انتخاب کرده بودند، تحقیقات آماری نشان می‌دهد در شرایط کنونی کشور، خانواده‌هایی که به علت‌های مختلف و با وجود شهریه‌های بالا مدارس غیر انتفاعی را برای تحصیل فرزندان خود برگزیده بودند، از بیشترین متقاضیان تشکیل «مدرسه در خانه» هستند. دلایل این گرایش را می‌توان در چند مورد خلاصه کرد
6 دلیل استقبال از homeschooling چیست ؟
- با وجود تلاش مدارس در جهت اطمینان دادن به خانوادهها، همچنان برخی اولیا نگران رعایت نکردن پروتکل‌های بهداشتی از سوی مدارس یا عدم توانایی کودکان در رعایت موازین بهداشتی، خصوصاً در سنین ابتدایی دبستان هستند.
- برخی مدارس در ارائه آموزش‌های مجازی و پایش و ارزیابی دانش آموزان در تعطیلات کرونایی سال تحصیلی گذشته موفق عمل نکردند.
- با منتقل شدن بخشی از بار آموزش بر دوش خانوادهها و استفاده از رسانه ملی یا سی‌دی‌ها و کتب کمک آموزشی در ماه‌های پایانی سال تحصیلی قبل، خانوادهها دریافتند که مخصوصاً در مقطع ابتدایی، شاید بتوان با پرداخت هزینه کمتر و صرف وقت بیشتر توسط اولیا و با کمک گرفتن از معلّمین خصوصی پاره‌وقت در برخی دروس، مطالب آموزشی را به دانش‌آموزان منتقل کرد.
- اکثر خانوادهها به دلیل استفاده از ظرفیت‌های مدارس در پرورش مهارت‌های اجتماعی، پژوهشی، هنری و ورزشی تمایل به ثبت‌نام در مدارس غیرانتفاعی داشتند که اکنون با عدم حضور تمام وقت دانش آموزان در مدارس و عدم امکان استفاده از فضاهای تفریحی و ورزشی به صورت جمعی، این هدف به طور کامل محقق نمی‌گردد.
- برخی خانوادهها با اولویت دادن بیشتر به بعد تربیتی و پرورشی فرزندان خود، تمایل به حضور فرزندانشان در مدارس غیرانتفاعی با رویکردها و برنامه‌های خاص تربیتی و پرورشی و گزینش خانواده‌های همسو و هم فکر خود داشتند. اکنون با مجازی یا نیمه‌مجازی شدن آموزش‌ها و کم شدن مدت زمان حضور بچه‌ها در مدرسه و در جمع دوستان و معلمان، شاید انتخاب این مدارس و پرداخت هزینه‌های زیاد ضروری به نظر نرسد. ضمن اینکه با توجه به ضعف اکثر مدارس در زمینه برنامه‌های تربیتی و پرورشی مناسب در بستر فضای مجازی در تعطیلات کرونایی مدارس در سال قبل، هنوز از عملکرد مدارس در این زمینه برای سال تحصیلی آینده اطمینان ندارند.
- با توجه به وضعیت اقتصادی کشور و تورم موجود که تأثیر فراوانی بر شرایط اقتصادی خانوادهها گذاشته، تأمین شهریه‌های بالای مدارس غیرانتفاعی برای برخی والدین بسیار سخت شده است. این مشکل به خصوص در خانواده‌هایی که دارای دو یا بیشتر فرزند مدرسه‌ای هستند، پررنگ‌تر دیده می‌شود.
چالش‌های پیش روی خانوادهها در طرح homeschooling چیست و چه راهکارهایی پیشنهاد می‌گردد؟
-
اولین چالش به رسمیت شناخته نشدن این نوع تحصیل از سوی آموزش و پرورش است. والدین در مراجعه و پرسش‌های اولیه از مسئولین ادارات، معمولاً با مخالفت آن‌ها رو‌به‌رو می‌شوند و گفته می‌شود که این کار قانونی نبوده و اجازه انجام این کار را ندارند. حقیقت این است که در متن قانون به اجباری بودن آموزش و پرورش تأکید شده اما صریحاً اشاره نشده که دانش‌آموزان حتماً باید در مدارس و به صورت رسمی درس بخوانند. همچنین محروم کردن فرزندان از تحصیل جرم شناخته می‌شود اما نمی‌توان گفت که شیوه آموزش در منزل مصداق این امر می باشد چون فرزند در خانه در حال تحصیل است.
هر چند مسئولین ممکن است موانعی را برای این کار ذکر کنند و این نگرانی همچنان در خانوادهها وجود دارد اما برای ارزیابی دانش‌آموزانی که به هر دلیلی مدرسه نرفته‌اند، آئین‌نامه اجرایی وجود دارد که طبق آن آموزش و پرورش در امتحاناتی که معمولاً در خردادماه و شهریورماه برگزار می‌کند، دانش آموزان را ارزیابی کرده و صلاحیت آنان را جهت ورود به پایه بعدی بررسی می‌کند.
این ارزیابی زمانی لازم است که «آموزش در خانه» موقتی بوده و دانش آموز برای سال تحصیلی بعدی قصد ورود به مدرسه را داشته باشد. دانش‌آموزی که چند سال به مدرسه نرفته، لازم نیست هر سال ارزیابی شود و خانواده‌هایی که در دوران ابتدایی از مدرسه خانگی استفاده کرده‌اند، می‌توانند فقط در پایان سال ششم و برای ورود به مدارس متوسطه، فرزند خود را در این امتحان شرکت دهند.
نکته مهمی که باید مد نظر قرار گیرد این است که آموزش و پرورش برای این ارزیابی کارنامه‌ای صادر نمی‌کند و فقط صلاحیت او را برای ورود به پایه بعد تأیید می‌کند. بنابراین دانش‌آموزانی که قصد شرکت در آزمون ورودی مدارس تیزهوشان را دارند و نیاز به کارنامه پایه‌های پنجم و ششم دارند، باید حتماً این دو پایه را در مدرسه تحصیل کرده باشند.
اگر شرایط بحرانی کرونا در سال جاری ادامه داشته و کلاس‌ها مجازی یا نیمه مجازی باشد، دغدغه خانوادهها در این زمینه کمتر می‌گردد. والدین می‌توانند فرزندان خود را در نزدیکترین مدرسه دولتی ثبت‌نام کرده و ضمن استفاده از کلاس‌های مجازی مدرسه، خود نیز در آموزش فرزندشان نقش فعالی ایفا کنند.
-
چالش دوم این است که اگر والدین می‌خواهند خود به فرزندشان آموزش دهند باید به محتوای کتب درسی یا هر منبع دیگری که برای آموزش فرزند خود در نظر گرفته‌اند آشنا بوده و طرح درس‌ها و شیوه‌های صحیح آموزش را بشناسند. در غیر این صورت باید به دنبال پیدا کردن معلمین خصوصی مطمئن و با دستمزد معقول باشند و یا از مؤسسات معتبری که در زمینه مشاوره، معرفی مربی، تهیه محتوا و روش تدریس، برگزاری کلاس‌های تک‌درس یا مجموعه دروس و … فعالیت می‌کنند، کمک بگیرند.
-
چالش بعدی این است که والدین برای پرورش بعد اجتماعی و مهارتی فرزندان خود نیز باید به چاره‌جویی بپردازند. برخی از طریق گروه‌های مختلف در فضای مجازی یا از طریق مؤسسات آموزشی فعال در این زمینه، خانواده‌های هم‌هدف و هم‌نظر و همسو با خود را پیدا می‌کنند تا این مسیر نه چندان ساده را با همراهی و کمک یکدیگر طی کنند. برخی نیز در مؤسسات مختلف فرهنگی، قرآنی، هنری، ورزشی و … به دنبال فضاهای کم جمعیت و مطمئن برای فرستادن فرزندان خود به کلاس‌های متفرقه هستند تا خلأهای موجود را پر نمایند.
در کمک به خانوادهها در مواجهه با چالش‌های دوم و سوم، مؤسسات و نهادهایی وجود دارند که والدین با توجه به دیدگاه‌ها و اهداف خود می‌توانند از تجربیات، محتواهای آماده شده، فضاها یا معلمان معرفی شده از سوی آن‌ها استفاده کنند که نمونه‌هایی از آن‌ها عبارتند از: مرکز مشاوره باخه ، مؤسسه پژوهشی کودکان دنیا (مخصوص دوران پیش از دبستان) ، مکتب اسلامی ، مؤسسه فرهنگی قرآنی رضوان و …
سخن پایانی
در این مقاله تلاش تا هر چه بیشتر به سوال homeschooling چیست پاسخی درست و دیدی آگاهانه داده شود، هر چند در این شکی نیست که فضاهای جمعی آموزشی و تربیتی مثل انواع مدارس، مؤسسات، کانون‌ها و انجمن‌های شکل گرفته در کشور با اهداف و رویکردهای مختلف، که گزینه‌های مختلفی را پیش روی خانوادهها با گرایش‌های فکری مختلف قرار می‌دهند و دارای پشتوانه علمی و تجربه عملی افراد متعهد و متخصص هستند، بهترین مکان برای رسیدن به اهداف جامع آموزشی و تربیتی برای بسیاری از خانوادهها می‌باشند، اما شرایط پیچیده کنونی در «دوران کرونایی» همچنان خانوادهها را به جستجوی راه‌های جایگزین در این زمینه و امتحان کردن گزینه‌های جدید سوق می‌دهد.
نکته مهم این است که آموزش و پرورش صحیح که با روح و فکر فرزندان ما سر و کار دارد، امری چندجانبه و تخصصی بوده و تنها به آموزش یک طرفه با روش‌های تکراری و خسته‌کننده و شیوه خط به خط تدریس کتب و منابع آموزشی خلاصه نمی‌شود. از این رو خانوادهها در روش «مدرسه در خانه» مسیری آسان و هموار برای رسیدن به اهداف آموزشی و تربیتی خود در پیش ندارند و نیاز به تحقیق و مطالعه فراوان و مشورت گرفتن از افراد با تجربه و مؤسسات معتبر و مورد اعتماد برای انتخاب این مسیر و ادامه دادن آن دارند.
هر چند این مسیر به صورت موقتی و تنها برای یک سال تحصیلی انتخاب شده باشد!
سوالات متداول
1- آیا امکان نرفتن به مدرسه و عدم ثبت نام در مدرسه و آموزش در منزل به صورت قانونی وجود دارد ؟
بله .
2- در صورت آموزش در منزل ارزیابی پایان سال دانش آموزان به چه صورت انجام می‌شود ؟
ارزیابی در پایان سال از طرف اداره آموزش و پرورش با سایر دانش آموزان انجام می‌شود .
3- مزایای مدرسه در خانه چیست ؟
عدم صرف هزینه و وقت ، امکان برگزاری کلاس های آموزشی مختلف بصورت غیرحضوری ، عدم نگرانی در ارتباط با پروتوکل های بهداشتی .
من شخصا رفتم اموزش پرورش تهران ،گفتن برای دبستان امکانش نیست چون نمره ای وجود نداره،توصیفی هستش و فعلا که کرونا هست باید زیر نظر مدرسه باشن در منزل مجازی بخونن .