عقد بیع چیست؟ | توضیح ارکان و اوصاف عقد بیع
عقد بیع قراردادی است که طبق آن شخصی مالی را در ازای دریافت پول یا اصطلاحاً مال دیگری به شخص غیر واگذار می‌نماید. شخصی که مال را به دیگری واگذار می‌نماید و در قبال آن پول دریافت می‌کند فروشنده، و شخصی که در قبال دادن پول مال را دریافت می‌کند خریدار نامیده می‌شود.
عقد بیع در قانون مدنی بدین صورت تعریف می‌شود: ” بیع عبارت است از تملیک عین بعوض معلوم”
چنان که از تعریف فوق مشخص است بیع عقدی است تملیکی یعنی موجب انتقال مالکیت از فروشنده به خریدار و همچنین انتقال پول (ثمن معامله) از خریدار به فروشنده می‌گردد.
نکته دیگر این است که بیع عقدی معوض است یعنی ابن که مورد معامله در ازای پول (ثمن معامله) واگذار می‌گردد. بنابراین عقدی که در آن ثمن معامله مشخص نشده باشد عقد بیع شناخته نمی‌شود.
در ادامه به توضیح ارکان، اوصاف، شرایط و آثار آن می‌پردازیم.
ارکان عقد بیع
این قرارداد به لحاظ حقوقی و قانونی دارای ارکانی به شرح زیر است:
ایجاب و قبول
رکن اصلی در میان ارکان چهارگانه ایجاب و قبول است. ایجاب و قبول در عقد بیع به این معناست که خریدار و فروشنده در مورد قرارداد به توافق برسند. یا به عبارتی قرارداد مورد توافق طرفین معامله قرار گیرد. توافق طرفین معامله (خریدار و فروشنده) مهمترین اصل از اساس و ارکان معامله است.
ایجاب به معنی پیشنهاد فروش مال از سمت فروشنده است. بطور مثال شخصی اتومبیل خود را برای فروش عرضه می‌نماید. پس بنابراین یک طرف معامله (فروشنده) قصد فروش مال تحت مالکیت خود را دارد.
قبول نیز به معنی پذیرش پیشنهاد فروشنده از سمت خریدار است. در واقع سمت دیگر معامله توسط خریدار با پذیرفتن خرید مال تکمیل می‌گردد.
توالی (پیاپی بودن، پشت سر هم بودن) عرفی بین ایجاب و قبول ضروری است.
طرفین معامله در عقد بیع
رکن دیگر قرارداد و یا معامله خرید و فروش، خریدار و فروشنده هستند. خریدار و فروشنده به عنوان طرفین معامله شناخته می‌شوند. به خریدار مشتری و به فروشنده اصطلاحاً بایع گفته می‌شود.
خریدار و فروشنده در معامله باید به لحاظ حقوقی دارای اهلیت طرفین عقد قرارداد باشند. شروط اهلیت طرفین معامله عاقل، بالغ و رشید بودن است. طرفین باید قصد و رضایت در انعقاد قرارداد داشته باشند. برابر این اصل معامله با محجورین فاقد اعتبار است. یا به عبارتی معامله با محجورین نافذ نیست.
ثمن (بها) معامله
رکن دیگر در عقد بیع ثمن یا بهای معامله است. ثمن مبلغی (بهائی) است که در ازای واگذاری یا فروش مال از طرف خریدار به فروشنده داده می‌شود. عرف، داد و ستد کالا با پول را بیع و کالا با کالا را معاوضه می داند. بنابراین باید برای جاری شدن رکن ثمن معامله داد و ستد عرفی با پول انجام شود.
مورد معامله
مورد معامله، مال یا کالایی که مورد خرید و فروش قرار می‌گیرد هم رکن دیگر قرارداد خرید و فروش است. در اصطلاح حقوقی به این مال “مبیع یا مثمن” گفته می‌شود. مبیع از نظر قانونی باید دارای شرایط باشد.
مورد معامله می‌تواند “عین مبیع” باشد یعنی مبیع می‌تواند یک عین معین قابل لمس و رویت باشد مثل آپارتمان، خانه و مغازه یا این که مورد معامله می‌تواند “کلی” باشد مثل یک تن گندم که فروشنده باید آن را به خریدار ارئه نماید.
همان طور که گفتیم مبیع باید شرایط مورد معامله را داشته باشد. یعنی باید قابلیت خرید و فروش و قابلیت تسلیم داشته و در مالیت فروشنده باشد.
اوصاف عقد بیع
قانون برای این قرارداد اوصافی را به لحاظ حقوقی تعیین نموده که به شرح زیر است:
تملیکی بودن
عقود تملیکی عقودی هستند که باعث انتقال مالکیت از شخصی به شخص دیگر می‌گردند. برای انتقال مالکیت در عقود تملیکی شرط و شروطی وجود نداشته و انتقال مالکیت منوط به شرطی نخواهد بود.
پس از انجام معامله مالکیت مال از طرف فروشنده به خریدار و مالکیت ثمن از خریدار به فروشنده منتقل می‌گردد.
معوض بودن
معوض بودن از دیگر اوصاف عقد بیع است. معوض بودن به این معنی است که فروشنده و خریدار (دو طرف معامله) مالی را به یکدیگر واگذار می‌کنند. مورد معامله بصورت مجانی در اختیار طرف دوم قرار نمی‌گیرد و اگر مجانی باشد عمل حقوقی مورد نظر عقد بیع نیست.
پس بنابراین اجرای تعهد هر طرف قرارداد منوط به انجام تعهد شخص دیگری است. بطور مثال فروشنده ملک اگر در تسلیم ملک خودداری کرده و تعهد خود را انجام ندهد خریدار هم می‌تواند تعهد خود را مبنی بر پرداخت ثمن معامله به تعویق اندازد.
لازم بودن
لازم بودن عقد بیع به این معناست که هیچ کدام از دو طرف قرارداد (خریدار و فروشنده) حق برهم زدن و باطل کردن قرارداد را ندارند. مگر در مواردی که بر طبق توافق طرفین، دو طرف قصد برهم زدن قرارداد را داشته و یا طبق قانون بتوان به قرارداد خاتمه داد.
برای باطل کردن عقد بیع نیاز به خیارات قانونی است.
رضایی بودن
از دیگر اوصاف عقد بیع رضایی بودن آن است. یعنی زمانی که دو طرف برای انجام قرارداد رضایت داشته باشند عقد انجام می‌گردد و فروشنده مالک ثمن و خریدار مالک مال می‌شود و نیاز به شرایط خاصی ندارد.
داشتن رضایت از سمت دو طرف معامله از اوصاف عقد بیع است.
