دعاوی حقوقی و کیفری و تفاوت آنها

یکی از رایج ترین واژه ها در حقوق ” دعوا ” است که معنی و انواع مختلفی در اعاده دادرسی کیفری دارد که معنی دعوا می‌تواند اعم از :ادعا کردن، خواستن،نزاع و دادخواهی باشد و تعاریف مختلفی در قانون آیین دادرسی کیفری از طرف حقوقدانان ارائه شده که از نظر معنی لفظی به آن نزدیک می‌باشد . براساس تعریفی که دکتر عبدالله شمس داشته که یکی از افراد برجسته حقوق است در اولین جلد کتاب خود تحت عنوان آیین دادرسی مدنی ارائه نموده است .

معنای حقوقی دعوی به این معناست که توانایی قانونی طبق ادعای فرد که حق آن ضایع یا انکار شده می ‌تواند به افرادی که دارای صلاحیت هستند به مراجع دادگستری مراجعه نمایند و با ایجاد طرح دعوی از حق خود دفاع نمایند و طبق زیانی که به فرد وارد شده مجازات شود و فرد باید بداند موضوعی که می خواهد پیگیری و دنبال کند از چه عناوینی در قانون استفاده شده و در کدام یک از دادگاه ها می تواند دنبال کار خود باشد .

دعوای حقوقی و کیفری در قانون آیین دادرسی کیفری چیست؟

در این بخش دعاوی حقوقی و دعاوی کیفری را به صورت مجزا تعریف خواهیم کرد .

دعوای حقوقی

دعوایی که به حقوق افراد و جبران خسارت مرتبط و از طرف کسی که این حقوق را نقض کرده است در قانون مدنی مشخص می‌شود .دعاوی حقوقی شامل اموال و اشخاص است . دعوای حقوقی برسر اموال شامل : مالکیت و حقوق افراد بر اموالشان ، قرارداد خرید و فروش ، اجاره ، رهن ، مطالبه طلب و یا امور مربوط به مسائل وصیت ، ارث و غیره می‌باشد. و دعوای حقوقی اشخاص هم مانند : مسائلی که مربوط به امور شخصی افراد می‌باشد . مثل : تابعیت ، ازدواج ، طلاق ، حضانت و غیر می‌باشد . هر وقت هر کدام از این موارد باعث نقض براساس اعمال و رفتار شود و خسارتی بر اموال یا اشخاص وارد نماید می‌تواند بر علیه آن فرد طرح دعوی در قانون آیین دادرسی کیفری نماید .

دعوای کیفری

دعوای کیفری بر اثر جرم اتفاق می افتد و شاکی خواستار مجازات مجرم در اعاده دادرسی کیفری خواهند بود . براساس قانون مجازات اسلامی هر عملی جرم محسوب نمی‌شود مگر این که قانون گذار آن را جرم بشناسد و برای فرد مجازاتی در نظر بگیرد و برای این که آن عمل را مجرمانه بداند باید توجه کرد که عمل جرم باید طبق قانون مجازات اسلامی شناسایی شود و مشخص شود که در چه مواقعی به چنین عملی عنوان جرم را اختصاص می دهند شامل : قتل ، کلاهبرداری ، خیانت در امانت ، جعل ، فحاشی ، توهین و غیره می‌باشد .زمانی که دعوایی صورت می‌گیرد و فرد قصد شکایت کیفری را دارد باید عنوان جرم را هم بداند تا هزینه و وقت کم تری صرف شود . همین طور شخصی که قصد به اقامه دعوای کیفری دارد باید برای ثبت شکایت به کلانتری محل جرم یا دادسرا که جرم اتفاق افتاده مراجعه نماید .

دعوا زمانی به وجود می آید که اول حق قانونی و شرعی یا واقعی باشد یا به صورت ادعا باشد و دوم حق قانونی و مشروع در عمل یا در ادعا منکر شده باشد یا مورد تجاوز قرار گرفته باشد در این صورت مدعی حق می تواند برای پایمال نشدن حق خود اقدام نماید .

فرق دعوای حقوقی و کیفری در قانون آیین دادرسی کیفری

همان طور که گفته شد دعوا انواع مختلفی در اعاده دادرسی کیفری دارد و به دو نوع حقوقی و کیفری تقسیم می‌گردد. اشخاص حقوقی یا حقیقی باید قبل از انجام هر کاری ، استفاده از مشاوره ‌های تخصصی ،کیفری یا حقوقی جهت تشخیص موضوع دعوا را اقدام نمایند و براساس آن اقدامات قانونی را انجام دهند.

مهم ترین تفاوت دعوای حقوقی و کیفری

فرق دعوای حقوقی و کیفری به چند صورت ذیل می‌باشد :

   1 . تفاوت بین دعاوی حقوقی و کیفری در نحوه طرح دعوی :

یکی از مهمترین فرق دعوای حقوقی و کیفری در قانون آیین دادرسی کیفری نحوه دعاوی است .برای دعوای حقوقی به تنظیم و تقدیم دادخواست احتیاج و در بعضی از موارد قانونی تنظیم و تقدیم درخواست نیاز می‌باشد . اما در طرح دعوای کیفری تنظیم شکوائیه لازم است .اموری که جنبه کیفری ندارد از طریق شکایت نمی توان پیگیری کرد و این که اقامه دعوا بدون این که هزینه ای پرداخت شود برای اعاده دادرسی کیفری ممکن پذیر نخواهد بود .

تفاوت هزینه این دو در دعاوی کیفری به صورت یکسان و هزینه دعاوی حقوقی متغیر می باشد وقتی بهای خواسته زیاد باشد هزینه هم زیاد می‌شود .اگر خواهان دعاوی حقوقی ، توان پرداخت هزینه را نداشته باشند ، می تواند با تقدیم دادخواست اعسار در مرحله ابتدایی بدون این که هزینه ای پرداخت کنند دعوای حقوقی را مطرح نمایند . طرفین حقوقی ،«خواهان» و «خوانده» و به طرفین کیفری ، «شاکی» و «مُشتکی‌عنه» گفته می‌شود. 

   2 . تفاوت بین دعاوی حقوقی و کیفری در اسباب طرح دعاوی :

شخص باید یک شکایت نامه یابه عبارت دیگر شکوائیه دعوای کیفری را تنظیم نماید برای زمانی که موضوع  آن جنبه کیفری دارد . یا به گونه دیگر می توان بیان کرد که وقتی فردی مدعی است که حق او ضایع شده است و تضییع این حق با رفتاری صورت گرفته که قانون‌گذار آن را جرم‌انگاری کرده است و فرد مدعی باید با طرح دعوای کیفری برای گرفتن حق خود قدم بردارد . هدف از جرم این می‌باشد که قانون گذار برای قانون مجازات اسلامی یا دیگر قانون ها مجازاتی را در نظر بگیرند .

اگر شخصی که حق آن ضایع شده و نتوانسته فرد مجرم را توسط قانون گذار قانون آیین دادرسی کیفری مجازات نماید تنها راهی که پیش رو دارد این است که برای اعاده دادرسی کیفری دادخواستی را تنظیم کند .ممکن است فردی با رفتار خود حق کسی را مورد تعرض قرار دهد اما رفتار آن جرم شناخته نشده باشد و تنها راه صاحب حق می‌باشد .

   3 . تفاوت بین دعاوی حقوقی و کیفری در مرجع صالح به رسیدگی:

یکی از وجه‌هایی که بین دعاوی حقوقی و کیفری تفاوت وجود دارد و بسیار مهم است مرجع قضایی صالح برای شکایت دادسرا مطرح می‌شود . ممکن است شکایت از ظابطان دادگستری مانند افسران و درجه داران نیروی انتظامی صورت بگیرد و پس از این که شکایت ثبت شد به مقامات قضایی باید ارجاع داده شود . بعد از این که درباره پرونده ، تحقیقات مقدماتی انجام شد و این که موضوع شکایت چیست و پرونده کیفری با جلب به دادرسی به دادگاه‌های کیفری صادر و ارجاع داده می‌شود و پس از طی کردن مراحل و بررسی‌های لازم ، حکم قانونی صادر می‌شود و زمانی این عمل انجام می‌شود که مراجع قضایی صلاحیت رسیدگی به دعوا را داشته باشد و نهاد دادسرا در مراجع حضور ندارند . در دعاوی حقوقی دادگاه محل اقامت رسیدگی می‌کند اما در دعاوی کیفری شکایت باید در دادسرای وقوع جرم رسیدگی و تنظیم شود .

   4 . تفاوت در نتیجه و اثر مترتب بر طرح دعاوی کیفری و حقوقی :

تفاوت دیگری که در دعاوی حقوقی و کیفری وجود دارد این است که اثر ترتب و نتیجه برهر کدام از دعاوی کیفری و حقوقی وجود دارد .دعوای کیفری زمانی محمل قانونی دارد که رفتار باعث ضایع شدن حق دیگری می‌باشد و عنوان مجرمانه می‌گیرد و قانون گذار آن را جرم می‌داند مجازاتی در نظر می‌گیرد.

مهم ترین اثر مترتب آن است که علاوه بر این که شخص محکوم می شود و باید خسارتی که بر فرد وارد کرده جبران کند ، مجازاتی را هم باید متحمل شود .اما در دعوای حقوقی از دادرس نمی توان انتظار داشت که حکم مجازات فرد محکوم را صادر کرد به دلیل این که نه صلاحیت این کار را دارد نه رفتاری که مرتکب جرمی شده باشند که باعث صدور حکم شود . پرونده کیفری در مسیری قرار می‌گیرد که که بعضی از اصحاب دعوا در تلاشند که امر حقوقی را به امر کیفری تبدیل نماید و باعث  از بین رفتن ضمانت اجرای احقاق حق و وارد کردن ضرر و زیان بر فرد شود.

دادخواست با شکوائیه چه فرقی دارد ؟

شکایت کیفری یا به عبارت دیگر دعاوی کیفری نخست در دادسرا ارائه می‌شود و سپس طی انجام تحقیقاتی در آگاهی ، کلانتری و دادسرا به دادگاه کیفری ارسال می‌شود . فردی که شکایت می‌کند شاکی و به طرف مقابل متهم می‌گوید .به متن شکایت هم شکوائیه نیز گفته می‌شود. برای ثبت شکایت در ابتدا باید به دادگاه کیفری مراجعه کرده و فرم شکوائیه را دریافت نمود . شکوائیه ورق چاپی است شامل نام شاکی ،آدرس و موضوع دعوا در آن نوشته می‌شود و توسط شاکی کامل می‌شود.